Martinuskerk Zaltbommel

Ge­schie­de­nis

De kerk die in 1781 aan de Olie­straat werd gebouwd, had het karakter van een schuil­kerk. Het gebouw was toe­gan­ke­lijk via de Looiersgang.

In het begin van de 19e eeuw waren er plannen om de kerk te ver­gro­ten. De eigenaren van de achter de kerk gelegen leerlooierijen wei­ger­den echter hun grond te verkopen. Daarom werd in 1838 de pastorie afgebroken en de kerk rich­ting de Olie­straat uit­ge­breid. Uit die tijd stamt de een­vou­dige classicis­tische voor­ge­vel, bekroond door een koepeltorentje, Dit alles in de zoge­naamde Water­staat­stijl. Naast de kerk werd een nieuwe pastorie gebouwd.

Een eeuw later (in 1939) was de pa­ro­chie zodanig gegroeid, dat de kerk weer te klein werd. De uitbrei­ding werd gezocht in de breedte. Het voorste deel van de kerk werd ver­vangen door een ruimere bouw met zijbeuken en een nieuwe apsis (halfronde, nis­vormige ruimte aan een kerk).

Ook het interieur van de Bommelse kerk is inte­res­sant. Op­val­lend zijn de muur­schil­deringen in de apsis: Jezus met de twaalf apos­te­len, de weder­komst van de Heer, Jezus voor Pilatus.

Het altaar, van wit marmer en koper, is ge­schon­ken door de pa­ro­chi­anen bij de ver­bou­wing in 1939. Het werd gekocht van het groot­semi­narie te Haaren en werd vervaar­digd in de tweede helft van de 19e eeuw in Antwerpen.

In 1981 is het 200-jarig bestaan gevierd van de St. Martinus­kerk in de Olie­straat. Ter gelegen­heid daar­van is een boekje uitge­ge­ven over de historie van het gebouw en de pa­ro­chie.

• Boekje Zalt­bom­mel 1981 (PDF)

Beziens­waar­dig­he­den

1)	In de kapel van de een­heid der chris­te­nen hangt een kleine beel­den­groep die de bewe­ning van Christus verbeelt. Deze Piëta is afkoms­tig uit de grote Sint Maartens­kerk (begin 16e eeuw). Lees hier meer over deze kleine beel­den­groep
2)	Sinds 2001 is de kapel ook in gebruik als ge­dach­te­nis­ka­pel. Op de icoon toont Christus een Evan­ge­lie­boek met de tekst: “in het huis van mijn Vader zijn vele woningen”. Rondom de icoon hangen de kruisjes met namen van overle­den pa­ro­chi­anen. De icoon is gemaakt door Zalt­bom­melaar Gerard Homburg.
3)	Beeld van de H. Elisabeth van Thüringen (* 1207 - † 1231). Dochter van koning Andreas II en Gertrud van Andechs. Elisabeth voegde zich tot de commu­ni­teit van Marburg, stichtte een hospi­taal, zette zich in als voor­beel­dig ver­zorgster van armen en zieken en stierf op 24-jarige leef­tijd aan uit­put­ting.
4)	Het H. Antonius­beeld is van eind 16e eeuw, lindehout gesne­den, in 2005 gerestaureerd ter her­in­ne­ring aan 350 jaar fran­cis­caanse ziel­zorg in de Bom­me­ler­waard.
5)	Beeld van Maria als Moeder van Smarten, opziend naar het kruis.
6)	Schil­derij - De Kroning van Maria. Dit schil­derij was onder­deel van het vroe­gere barokke altaar. Op de oude foto is te zien dat het schil­derij komt uit het in 1939 verdwenen altaar dat weg moest om uitbrei­ding van de kerk moge­lijk te maken.
7)	Panelen van de vroe­gere communie­bank (18e eeuw). De opdracht van Jezus in de tempel. Simon met het kind Jezus, Jozef en Maria, met de 2 duiven als offergave. Antonius van Padua, dragende een ciborie met de Heilige Hostie. Ver­vol­gens het verhaal knielde de ezel, liet zijn voe­derbak onaan­geroerd en toonde zo meer eerbied voor zijn baas. Korenaren en brood. Toe­spe­ling op de Eucha­ris­tie. Deze communiepanelen waren oor­spron­ke­lijk wit geschil­derd. Pa­ro­chi­aan G.P. Homburg, heeft deze prach­tige eikenhouten kunst­werken schoon­ge­maakt en gerestaureerd.
8)	Heilig Hart­beeld. In notulen van de bestuurs­ver­ga­de­ring van 4 juli 1906 staat te lezen: “Door de wel­da­dig­heid van de Weledele Heer H.J. Middendorf te Rotter­dam in staat is gesteld een nieuw tableau in het hoogaltaar aan te schaffen en de beel­den van het H. Hart en van Maria opnieuw te doen polychromeren. Het werk is toe­ver­trouwd aan den Heer Jos Teunissen te Breda en zal opgeleverd wor­den voor 15 au­gus­tus.”
9)	Muur­schil­dering: Jezus met de twaalf apos­te­len.
10)	Muur­schil­dering: De weder­komst van de Heer.
11)	Muur­schil­dering: Veroor­de­ling van Jezus door Pilatus. De muur­schil­deringen zijn in 1942 door Eugene Laudy aan­ge­bracht.
12)	Het hoogaltaar, van wit marmer en koper, is ge­schon­ken door pa­ro­chi­anen bij de ver­bou­wing in 1939. Het is afkoms­tig van het groot­semi­narie te Haaren. Het werd in de tweede helft van de 19e eeuw vervaar­digd in Antwerpen. Op de ta­ber­na­keldeur is de verrezen Christus te zien. Verder is op het altaar te zien: de symbolen van de vier evan­ge­lis­ten, het lam op het boek met de zeven zegels (Openb. 5), korenaren en druiventrossen.
13)	Gods­lamp, rood en geelkoper, 19e eeuw.
14)	Doopvont, wit marmer met koperen deksel, 1896.
15)	In de paas­tijd staat hier de stan­daard voor de Paas­kaars, geel koper, neo-Romaans, begin 19e eeuw. Ik denk dat het begin 20e eeuw moet zijn.
16)	Leze­naar (ade­laar), geel koper, ongeveer 1900. Op de knop de symbolen van de vier evan­ge­lis­ten.
17)	Beeld van Maria met kind. In notulen van de bestuurs­ver­ga­de­ring van 4 juli 1906 staat te lezen: “Door de wel­da­dig­heid van de Weledele Heer H.J. Middendorf te Rotter­dam in staat is gesteld een nieuw tableau in het hoogaltaar aan te schaffen en de beel­den van het H. Hart en van Maria opnieuw te doen polychromeren. Het werk is toe­ver­trouwd aan den Heer Jos Teunissen te Breda en zal opgeleverd wor­den voor 15 au­gus­tus.”
18)	Panelen van de vroe­gere communie­bank (18e eeuw): Druiven en wijnpers. Toe­spe­ling op de Eucha­ris­tie Fran­cis­cus van Assisi, geknield voor het kruis, medi­te­rend over de dood. De Heilige Jozef met het kind Jezus. Deze communiepanelen waren oor­spron­ke­lijk wit geschil­derd. Pa­ro­chi­aan G.P. Homburg, heeft deze prach­tige eikenhouten kunst­werken schoon­ge­maakt en gerestaureerd.
19)	Maria met Kind. Dit is een kopie op gipsmor­tel van een gewelf­schil­dering uit de Sint Maartens­kerk. Het ori­gi­neel dateert uit het laatste kwart van de vijf­tien­de eeuw. Deze kopie komt uit de nalaten­schap van Hans Keser.
20)	Een tweeluik van Sint Maarten, gemaakt door Rob Heijman in 1997, toen her­dacht werd dat Sint Maarten 1600 jaar eer­der was gestorven.
21)	Beeld van Fran­cis­cus van Assisi.
22)	Beeld van Martinus van Tours, patroon­hei­lige van de kerk.
23)	Panelen van het Schep­pings­ver­haal uit Genesis. De panelen zijn gemaakt door Cornelia Henrica Maria (roep­naam Cor) van Engelen-Hermans, voor meer in­for­ma­tie zie de link naar de eigen web­si­te.
24)	Het orgel is geplaatst bij de ver­bou­wing in 1838. Het is een werk van Naber uit Deventer, met enkele latere aanpas­singen. Het his­to­risch waarde­volle orgel is in 1989 gerestaureerd.
25)	De 14 kruis­wegs­ta­ties, die rondom in de kerk hangen, zijn geschil­derd rond 1938 door Jozef Maria van de Wiel uit Breda.