Struikelstenen in Rossum

Om je Joodse buren niet te vergeten...

Een spreker komt naar voren in het dorpshuis de Parel te Rossum: “ik ben de enige die hier niet staat uit hoofde van een functie. Ik sta hier dankzij de ander die mij tegemoet kwam. Dankzij mensen die hun gevoel en geweten volg­den. Daarom sta ik hier.” De Joodse Louis Stran­ders is een broer van omge­brachte vijf­ja­rige Greetje Stran­ders.

Wij moesten wor­den aus­gerotted. Maar we zijn er nog. Ook zijn vader overleefde het. Maar op de plaats van mijn hart zit voor­taan een groot gat. Degene die dood moesten in het con­cen­tratie­kamp waren beter af. Er klinkt nu een oorver­dovende stilte van angst, weemoed en verdriet. Het maakte het leven ook na de oorlog tot een eenzame tocht. Ontsnapt aan de dood von­den heel wat Joodse mensen autoch­tonen in hun nette huis. En was je eens onderdoken met een schuil­naam, dan kreeg je als jood ook na de oorlog na veel geharrewar. Bureau­cratie zon­der therapie van de staat, laat staan mededogen of begrip.

Negen her­den­king­stenen met de namen erop zijn don­der­dag 10 april geplaatst. Ze liggen voor de huizen van de negen joodse inwoners uit Rossum die wer­den wegge­voerd. “Waarom heb ik gewoon staan toekijken, toen dat groene busje één van de joodse ge­zin­nen kwam halen?” De joodse moe­der zei nog tegen de toe­schou­wers op de dijk: “het lijkt wel op een ker­mis zoveel bekijks”. Je hoorde wat ver­tellen in het dorp, dat was nieuws en je ging kijken. Zo ging het. Achteraf komt er een ander besef. En je luistert nogmaals naar die woor­den die naklinken: “het lijkt hier wel op een ker­mis...”.

Eén van de Joodse kin­de­ren uit Rossum zou verra­den zijn door een politieman. En de sla­ger uit Rossum was niet meer. Waarom werd oogluikend toe­ge­staan, dat mensen wer­den uit­geran­geerd. De toegang tot open­ba­re gelegen­he­den werd ontzegd. Je beroep uit­oefe­nen dat kon je op je buik schrijven. Laat naar buiten? Nee voor jou kwam er een avondklok. En er moest extra geld betaald wor­den door niet Ariërs om een paspoort te krijgen. Maar “gelukkig” kreeg je een extra aanteke­ning dàt je betaald had: getekend voor het leven.

Waarom moest je buurmeisje waar je mee speelde, Greetje Stran­ders, van bijna 5 jaar, samen met haar opa en oma mee­ge­no­men. Waarom Josine van 13 jaar en haar broertjes Emile van 9 en de vijf­ja­rige Silo van Gelder? Hun huis stond op de Maas­dijk, nummer 70. Ineens wegge­voerd door de Duitsers om in Sobibor te wor­den over­ge­le­verd aan de verge­tel­heid. Iemand zei dat hij Silo nog eens heel hard had horen huilen toen hij een prik kreeg bij de dokter. Wat zou hij daarna allemaal hebben moeten doorstaan, een kind van vijf. Je naam zou moeten wor­den vergeten, machi­naal uitgewist. Maar hun namen schreeuwen nu als nooit tevoren, gekerfd in de Rossumse grond.

“Stenen van schaamte”, noemde burge­mees­ter Prick ze. Stenen die ver­wij­zen naar het feit, dat wij waak­zaam dienen te zijn. Het gaat om mensen­rechten en dis­cri­mi­na­tie, ook nu. Ook nu zeggen wij zo mak­ke­lijk: als jij zo handelt, hoor jij er niet bij. In wandelgangen hoor je gefluister. Maar niet open­baar, daar is het duister. Sia Mozes nauw verbon­den met de Bommelse stich­ting Mikwe gaf aan wij dienen te struikelen om waak­zaam te blijven. Met hoofd en hart zal je je buigen om de namen te lezen.

Er zijn al 43 duizend stenen gelegd in ver­schil­lende lan­den. Het project “stolpersteine” is een ini­tia­tief van de Duitse kunste­naar Gunter Demnig. Meer­dere kin­de­ren van de basis­school de Bogerd in Rossum hebben heel krach­tig ver­woord wat het met hen doet: “De Joden zijn nog steeds in onze gedachten Wat veel verdriet, oorlog nooit meer! Een ander zei: “Nog een keer, dan doe doen we ‘t niet meer. Spelen we verstoppertje voor de Duitsers, voor het leven dat ze je niet geven...”

Pastor Stefan Schevers

Foto's

De Stolpersteine bevin­den zich aan de Maastraat 70, de Koning­straat 8 en Koning­straat 9 te Rossum.

Op de stenen staat: