Feest van de Kruisverheffing

14 september

Op 14 sep­tem­ber vieren we volgens de li­tur­gie het feest van de Kruisverhef­fing. Op deze feest­dag van het kruis van de Heer gaan onze gedachten uit naar Calvarië, waar Christus’ voorzeg­ging werd vervuld: De Mensen­zoon moet omhoog wor­den geheven, zoals Mozes eens de slang omhoog hief in de woes­tijn, opdat eenie­der die gelooft in Hem eeuwig leven zal hebben (Joh. 3,14).

Maar deze verhef­fing is ook het begin van de ver­heer­lij­king: na zich verne­derd te hebben tot de kruis­dood, is Jezus door de Vader hemelhoog verheven. Op deze dag zien wij gelovig op naar de Ge­krui­sig­de die alle mensen tot zich trekt. In dit opzien naar het kruis ligt ook de oorsprong van dit feest: aan de vie­ring van de inwij­ding van de heilig Graf­kerk te Jeru­za­lem (13 sep­tem­ber 335) was de plech­tig­heid verbon­den van het tonen van het heilig Kruis, dat ter ver­ering werd opge­he­ven, zoals thans nog in onze kerken geschiedt op Goede Vrij­dag.

Helenalegende

Het feest gaat terug tot de zoge­noemde Helenalegende. Deze legende beschrijft hoe de heilige keizerin Helena, de moe­der van keizer Constan­tijn de Grote, rond het jaar 325 een visioen zou hebben gehad. Daarin werd haar opgedragen naar Jeru­za­lem te trekken om aldaar het Kruis waaraan Christus was gestorven te gaan vin­den.

Dit verhaal is be­schre­ven door de kerk­va­der Eusebius van Caesarea. Haar reis naar Jeru­za­lem zou een ware triomf­tocht zijn gewor­den, waarbij zij - hier en daar kerken stichtend - ook de reli­kwieën van de Drie Koningen zou hebben gevon­den. Be­lang­rijker was haar vondst van het graf van Christus (waarboven keizer Constan­tijn ver­vol­gens de Heilig-Graf­kerk liet verheffen) en de vondst van delen van het Heilig Kruis.

Het Kruis zou zijn geïden­ti­fi­ceerd door Makarios, de patriarch van Jeru­za­lem. De Heilig-Kruisvin­ding (de ge­dach­te­nis aan deze gebeur­te­nis) werd al snel een feest in de Katho­lie­ke Kerk en werd gevierd op 3 mei. Sint Helena nam de overblijfselen van het Kruis deels mee naar Con­stan­ti­no­pel en Rome. In Rome wor­den ze bewaard in de basiliek van Santa Croce in Gerusalemme, een kerk die deels werd gebouwd naast en boven de overblijfselen van het paleis van Helena.

14 sep­tem­ber

Hoewel het onbekend is wanneer het feest van Kruisverhef­fing werd inge­steld, is dui­de­lijk dat de datum van 14 sep­tem­ber is gekozen omdat 13 sep­tem­ber de wij­dings­dag is van de Heilig-Graf­kerk in Jeru­za­lem. Daags na de her­den­king van deze wij­ding werd steeds het Heilig Kruis vereerd, niet zozeer als her­in­ne­ring aan het lij­den van Christus, maar als aanbid­ding van het Kruis als teken van verlos­sing van de mens­heid.

Beeltenissen van het Kruis wer­den op die dag, let­ter­lijk, omhoog gehou­den om ze te tonen aan het volk. Vandaar de naam 'Kruisverhef­fing'. Een afgeleide van dit ritueel is nog steeds aanwe­zig in de li­tur­gie van Goede Vrij­dag, wanneer de pries­ter het kruis omhoogheft en zingt: Ecce lignum crucis, in quo salus mundi pependit. Venite adoremus! (“Zie het kruishout dat de verlos­sing van de wereld heeft gebracht! Laat ons aanbid­den”).

(bronnen: Romeins Missaal en kro-ncrv.nl)